De corona-app is het zoveelste ICT-fiasco van de overheid

OPINIE – Is de Covid-app eindelijk af, wil niemand hem meer. En eerlijk gezegd verbaast me dat weinig.

Na een onoverzichtelijk aanbestedingsproces, waarin een onmogelijke deadline werd gesteld die nu met drie maanden is overschreden, kwam naar buiten dat de website Infectieradar van het RIVM een bouwfout bevatte, waardoor de persoonlijke data van alle deelnemers op straat lag.

Dat zo weinig mensen nog vertrouwen hebben in de Covid-app, is niet los te zien van een veel groter probleem. De trackrecord van onze ‘digitale overheid’ is op z’n zachtst gezegd twijfelachtig.

De politie, de rechterlijke macht, het UWV, de KvK, de RVO, de SVB, Defensie, het IND, het landelijk persoonsregister, het CBR, de Belastingdienst. Allemaal primaire overheidsorganen, onmisbaar voor de democratie, die stuk voor stuk in hun functioneren belemmerd worden door mislukte ICT-projecten. Websites zijn defect, projecten worden halverwege stilgelegd en de kosten lopen steevast uit de klauwen.

ICT en de overheid is al decennialang geen gelukkige combinatie

Nu is ICT en overheid niet echt een onderwerp wat mensen op het Malieveld krijgt, maar er worden elk jaar miljarden verspild. Al decennialang. Er zijn rapporten over geschreven, Kamervragen over gesteld en de kwaliteitsmedia spreken er jaarlijks weer schande van.

Maar alle pogingen een structurele oplossing te vinden, strandden tot nu toe in goede bedoelingen.

De Covid-app zou anders zijn. In plaats van lange tendertrajecten, moest er in deze tijden van crisis snel, transparant en daadkrachtig worden gehandeld. Voor het eerst konden de Nederlanders zien hoe dit soort digitale projecten besloten worden.

Hoewel ik niet vind dat we een live tv-uitzending hoeven doen voor elke app die geproduceerd moet worden, is er wel een nieuwe weg ingeslagen.

De overheid moet een voorbeeld nemen aan commerciële bedrijven

We staan hier niet alleen in. Alle landen kampen met perikelen rond digitalisering, maar er zijn genoeg voorbeelden waar we inspiratie uit kunnen putten. De visie, infrastructuur, talent en tenderprocedures moeten op elkaar aangesloten worden.

De overheid moet dezelfde cultuuromslag maken waar de meeste commerciële bedrijven al doorheen zijn gegaan. De overheid zal een oplossingsgerichte benadering moeten adopteren, waarbij de user en customer experience voorop staan.

Kortom, het is tijd voor een Digitaal Deltaplan. Dat moet de basis vormen waarop app- en webbouwers nieuwe toepassingen kunnen ontwikkelen. Dat plan moet zich niet alleen afspelen op papier – en in nog meer documentatie van consultants en adviesorganen – maar in design, code en applicaties die het leven van de Nederlanders makkelijker maken.

De VS en Denemarken laten zien hoe het kan

Andere landen wijzen ons de weg. In de Verenigde Staten werd na het mislukken van healthcare.gov harde conclusies getrokken. Om de digitale transformatie in goede banen te leiden, deed toenmalig president Barack Obama uit landsbelang een beroep op Silicon Valley.

De United States Digital Service die daaruit is ontstaan, is een van de weinige organen die (stilletjes) in stand wordt gehouden door de huidige president, Donald Trump.

Een ander voorbeeld is Denemarken, de nummer één op alle digitale lijstjes. Vooral aan de publiek-private samenwerking in Denemarken kan Nederland een puntje zuigen. De overheid ontwerpt de digitale basis, waar de private sector vervolgens op voortbouwt.

Ook gebruikt Denemarken het gewicht van de publieke sector – en geanonimiseerde data – om de eigen digitale sector te stimuleren, wat tevens weerslag heeft op de werkgelegenheid.

Aanbestedingen door de overheid moeten op de schop

De tenderstructuur van de overheid is ook een langlopend probleem. Door de schaal en complexiteit van de procedures belanden de projecten steevast bij grote buitenlandse adviesbureaus.

Nederland heeft een van de sterkste digitale sectoren ter wereld, maar vooralsnog werkt slechts één van de 140 bureaus die zijn aangesloten bij de DDA (Dutch Digital Agencies) voor de landelijke overheid.

Door de tenders in hapklare brokken te hakken, wordt in Australië, na bemiddeling door de Digital Transformation Agency, inmiddels 60 procent van de overheidsaanbestedingen gewonnen door kleine en middelgrote bedrijven.

Nederland kan een voorbeeld nemen aan Estland

Estland is wat dat betreft een ander lichtend voorbeeld. Door de eigen digitale sector te stimuleren is het land met 1,3 miljoen inwoners uitgegroeid tot een digitale wereldspeler. Het kleine Baltische land, waar 99 procent van de overheidsdiensten is gedigitaliseerd, biedt een blauwdruk hoe overheden de structuur kunnen bieden om projecten als digitale e-learning en e-health in goede banen te leiden.

Er is de afgelopen jaren, onder leiding van Neelie Kroes en prins Constantijn van Oranje, succesvol geïnvesteerd in het bouwen van een startup-ecosysteem. Daarnaast heeft Nederland een rijke historie in design, reclame en digitale bureaunetwerken. De infrastructuur is dus in grote mate al aanwezig.

Het is nu tijd om de Nederlandse digitale huishouding op orde brengen en een Digitaal Deltaplan op te tuigen dat net zo resistent is als onze waterhuishouding.

Victor Knaap is CEO van MediaMonks, een van 's werelds grootste digitale reclamebureaus, opgericht in Hilversum in 2001 met 43 kantoren wereldwijd en klanten als Google, Facebook, Amazon en de Amerikaanse overheid.